Chùa Thới Bình có tên chữ hán là Thới Bình cổ tự, tọa lạc tại ngã ba vàm Rạch Dừa thuộc ấp Phước Thới, xã Phước Lại, huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An. Từ thị trấn Cần Giuộc, xuôi dòng Rạch Cát về phía hạ lưu khoảng 1km thì đến di tích.
Chùa Thới Bình được thành lập vào đầu thế kỷ XIX, ban sơ chỉ là một thảo am bằng tre lá. Trải qua sự tác động của tự nhiên và con người, chùa bị hư hại nhiều lần. Chư hòa thượng trụ trì đã thay nhau xây dựng lại ngôi tam bảo và đã 5 lần dời địa điểm chùa. Năm 1932, ông Hội đồng Ngô Ngọc Giang hiến 4500m2 đất để làm địa điểm xây dựng ngôi chùa hiện tại. Cũng trong năm 1932, ngôi chùa được khánh thành và được giữ nguyên tên gọi Thới Bình cổ tự. Các tín đồ phật tử đã thỉnh Hòa thượng Thích Từ Nhẫn từ chùa Chưởng Phước (Long Hậu, Cần Giuộc) về trụ trì ngôi tam bảo này. Hòa thượng Thích Từ Nhẫn là một vị cao tăng ở nước ta, có tên thật là Lê Ngọc Thập, sinh năm 1901, tại làng Phước Lại, tổng Phước Điền Hạ, quận Cần Giuộc. Xuất gia đầu Phật từ thuở nhỏ và tinh tấn trong việc tu hành nên năm 22 tuổi ông đã được phong Hòa thượng. Ông đã từng trụ trì chùa Linh Nguyên (xã Đức Hòa Hạ - Đức Hòa), chùa Chưởng Thánh (Thành phố Hồ Chí Minh), chùa Chưởng Phước (xã Long Hậu - Cần Giuộc)...Năm 1927, Thái hậu Từ Cung- mẹ vua Bảo Đại đau nặng. Các ngự y của Thái y viện cố công điều trị nhưng bệnh tình của bà không thuyên giảm. Trong 3 đêm liên tiếp, Thái hậu đều nằm mộng thấy một vị Hòa thượng pháp danh là Thích Từ Nhẫn, người tỉnh Chợ Lớn, Nam Kỳ bèn bảo lại với vua và triều thần. Vua Bảo Đại hạ chỉ dời ông ra Huế. Hòa thượng đăng đàn tụng kinh trong 3 ngày đêm thì bệnh tình bà Thái hậu thuyên giảm rồi khỏi hẳn. Vì thế, vua Bảo Đại liền phong cho ông chức Quốc sư. Một thời gian sau, khi Hòa thượng trở về về trụ trì chùa Thới Bình, vua Bảo Đại sắc tứ cho chùa và tặng bức hoàng phi Sắc tứ Thới Bình tự treo ở chánh điện.
Như đa số những ngôi chùa ở Nam Bộ, chùa Thới Bình là một quần thể kiến trúc bao gồm: chùa và vườn chùa, tổng diện tích khoảng 2400m2. Trên bình đồ, chùa có dạng chữ tam ( ), gồm 3 lớp nhà : chánh điện, hậu tổ và nhà giám trai. Chánh điện và hậu tổ là hai ngôi nhà liên tiếp nhau theo lối kiến trúc cổ truyền có chiều ngang 9m, dài 18m, mỗi ngôi nhà có 4 cột tròn bằng danh mộc kết cấu kiểu tứ trụ, các vì kèo tạo dáng vuông trên nóc tỏa xuống thanh 8 ngăn nhỏ dạng bát quái thể hiện vũ trụ và nhân sinh quan phương Đông. Nhờ kiểu kết cấu ấy nên diện tích chùa được mở rộng, tạo sự cao ráo trang nghiêm cho chánh điện. Ban đầu chùa được lợp ngói âm dương, nhưng trong đợt trùng tu năm 1992, sư trụ trì đã thay số ngói cũ và lợp mới bằng ngói tây. Xung quanh chánh điện và hậu tổ là 3 hành lang rộng được kết cấu bởi 32 cột gỗ và hệ thống vì kèo tạo sự thoáng mát cho ngôi chùa. Những đầu đao của mái chùa được xây bằng xi măng, uốn cong ở 4 góc gợi lên vẻ cổ kính thâm u của ngôi chùa. Nhà giám trai là một ngôi nhà ngang lợp ngói âm dương rộng 12,5m, dài 4,5m. Đây là nơi lo việc ẩm thực cho phật tử và khách thập phương những dịp cúng lễ trong năm. Cũng như những chùa cổ ở Nam Bộ, cách bố trí tượng thờ ở chùa Thới Bình cũng theo công thức Tiền Phật - hậu Tổ với trên 60 tượng phật bằng đồng, đất nung, gỗ... không mang nhiều yếu tố Hán như những tượng trước thế kỷ XIX, mà đã có một số nét nhân chủng Việt và địa phương Nam Bộ. Nghệ nhân đã sử dụng sơn bằng nhựa thông để làm hoa văn trang trí nổi trên gỗ, đắp thêm kính màu vào các đai hoàng bào trước khi sơn son thếp vàng. Nhìn chung, tượng Phật chùa mang phong cách của giai đoạn sau thế kỷ XIX, góp phần làm phong phú cho nghệ thuật tạc tượng tròn của Phật giáo Nam Bộ. Hệ thống tượng, hoành phi, liễn đối, bao lam trang trí trong chùa là di sản văn hóa Phật giáo quý báu của dân tộc được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Các bức hoành phi Huệ nhựt di thiên,(mặt trời trí tuệ bao trùm khắp bầu trời); Trí đức tôn vinh (Sự cao cả của trí đức); Phật pháp đóng lương (Phật pháp là rường cột); Tổ ấn trùng quang (Phật pháp ngày càng sáng tỏ)...và các cặp đối liễn (trong đó có 1 cặp đối liễn long trụ) ngoài giá trị về nghệ thuật điêu khắc gỗ với hoa văn dây lá, rồng cách điệu và sơn son thếp vàng, còn là những tài liệu hán nôm quý, thể hiện triết lý Phật giáo Việt Nam. Riêng dàn bao lam chùa Thới Bình trang trí nơi Nhà tổ đã tạo vẻ trang nghiêm với những đường nét chạm khắc điêu luyện, đăng đối qua chủ đề Tứ linh (Long, Lân, Quy, Phụng). Ngoài ra, chùa còn lưu giữ 1 đại hồng chung thế kỷ XIX bằng đồng cao 80cm, thân chuông có hoa văn mặt trời và hoa lá cách điệu, cùng 1 bộ Kinh đài bằng gỗ trang trí 22 vị phật đứng trên 2 con rồng do Vua Bảo Đại ban tặng. Bên ngoài ngôi cổ tự là một khu vườn được trồng nhiều loại cây che bóng mát, cùng hệ thống mộ tháp của các vị sự trụ trì đã quá vãng. Trong quần thể ấy, chùa Thới Bình đã hòa nhập vào khung cảnh thiên nhiên trải rộng của mảnh đất đồng bằng, không biệt lập với đời mà hết sức thân quen gần gũi. Điều này cũng phản ánh triết lý nhập thế của Phật giáo Việt Nam.
Có mặt từ buổi đầu đạo Phật được hoằng dương ở Nam Bộ cùng với bước chân Nam tiến của lưu dân, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, chùa Thới Bình vẫn đứng vững theo thời gian với chức năng bảo tồn những nét văn hóa cổ truyền trước sự xâm nhập của văn hóa nước ngoài và góp phần làm phong phú hơn nữa bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam. Với ý nghĩa ấy, chùa Thới Bình đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Long An xếp hạng di tích tại Quyết định số 400/QĐ-UB, ngày 22-2-1997.
Nguyễn Văn Thiện
