Có một vị anh hùng dân chài từng làm nên chiến công oanh liệt trên Vàm Nhựt Tảo mà đến hôm nay, người dân nơi đây vẫn ghi nhớ công ơn. Đó là Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực – người đốt cháy tàu Espérance của thực dân Pháp, để lại dấu son lịch sử lúc bấy giờ.
Tượng Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực
Nơi ghi dấu "Hỏa hồng Nhựt Tảo"
"Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa/ Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần" – Hai câu thơ của danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt đến bây giở người dân Nhựt Tảo vẫn còn nhớ mỗi khi nhắc đến chiến công của vị Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực.
Sau khi Đại đồn Chí Hòa thất thủ (25-02-1861), ông Nguyễn Trung Trực về Tân An. Ngày 23-6-1861, quân Pháp chiếm luôn Gò Công và cho tiểu hạm Espérance - một tàu gỗ có chỗ được bọc đồng chạy bằng hơi nước, có thể ra vào những luồng lạch cạn, được trang bị một đại bác cùng nhiều vũ khí đa năng đến án ngữ nơi vàm Nhựt Tảo. Quyền Quản cơ Nguyễn Trung Trực liền ra lệnh cho Phó Quản binh Huỳnh Khắc Nhượng cùng Nguyễn Văn Quang chuẩn bị kế hoạch tấn công chiếc tiểu hạm này.
Khoảng trưa ngày 10-12-1861, sau khi bố trí xong lực lượng phục kích trên bờ, 5 chiếc ghe chở Nguyễn Trung Trực cùng 59 nghĩa quân giả làm đoàn ghe buôn lúa (hoặc đoàn ghe đám cưới) tiến sát tiểu hạm Espérance. Viên sĩ quan trực tưởng là đoàn ghe ghé xin phép lưu thông, nên nghiêng mình ra cửa sổ tàu thì bất ngờ bị vũ khí của nghĩa quân đâm trúng ngực. Khi ấy, nghĩa quân tay cầm gươm giáo và đuốc, từ các ghe nhảy lên, vừa la hét, vừa đánh xáp lá cà với lính thủy Pháp. Hai bên bờ, các nghĩa quân cũng nhanh chóng đến tiếp chiến. Nguyễn Học, Hồ Quang Chiêu lấy búa sắt phá tàu không vỡ nên đã cho phóng lửa đốt, đánh chìm tàu.
Người dân lập bàn hương án anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực trong ngày giỗ cụ
Nơi xảy ra trận đánh bên Vàm Nhựt Tảo ngày nay là Khu di tích lịch sử Vàm Nhựt Tảo ghi dấu trận Hỏa hồng Nhựt Tảo. Khu di tích được khánh thành và đưa vào sử dụng từ tháng 10-2010 với kinh phí đầu tư khoảng 50 tỷ đồng. Với diện tích khoảng 6 ha, Khu di tích gồm các hạng mục đền tưởng niệm, nhà trưng bày, nhà bia, cầu cảnh quan và các hạng mục phụ khác. Trong các hạng mục, Nhà trưng bày là nơi ghi lại cuộc đời của Anh hùng Nguyễn Trung Trực với khách tham quan từ thời niên thiếu đến lúc tham gia kháng chiến chống Pháp dưới quyền Trương Định, hoạt động của ông từ sau trận Nhựt Tảo đến năm 1867 và hoạt động của ông tại Phú Quốc. Đặc biệt, nơi đây còn có mô hình tái hiện trận đánh chìm tàu Espérance của Pháp và vẫn còn một mảnh tàu trưng bày tại Khu di tích.
Theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch – Phạm Văn Trấn "sắp tới đây, Khu di tích sẽ xây dựng thêm đường vào cổng chính, bãi đậu xe, trùng tu miếu, xây thêm bia sự kiện, bia ghi dấu trận đánh Vàm Nhựt Tảo và bến tàu để phát triển du lịch theo đường sông, từ ngày đưa vào sử dụng, Khu di tích là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống lịch sử thông qua nhiều hình thức như du khảo về nguồn, lễ giỗ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực để thế hệ hôm nay biết về chiến công, quê hương của vị anh hùng".
Tấm lòng người Nhựt Tảo
Hàng trăm năm trôi qua, vị anh hùng dân chài mang tên Nguyễn Trung Trực vẫn sống trong lòng người Nhựt Tảo. Một số gia đình ở xã An Nhựt Tân, huyện Tân Trụ thờ di ảnh ông và thắp hương mỗi ngày như một nét đẹp trong đời sống tâm linh. Đây còn là việc làm thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tỏ lòng thành kính của hậu thế với bậc tiền nhân. Ngoài ra, đến ngày giỗ ông, người dân cũng đến đền tưởng niệm thắp hương. Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phạm Văn Trấn thông tin "Năm 2011, khi Sở phối hợp cùng các huyện Bến Lức, Tân Trụ tổ chức lễ giỗ có gần 3.000 người đến dự. Theo thời gian, con số này tăng lên, cụ thể lễ giỗ năm rồi có 10.000 người đến dự. Điều này cho thấy tấm lòng người dân với vị Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực ngày càng lan tỏa".
Thuyết minh về trận đánh Vàm Nhựt Tảo của anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực
với du khách tại Khu di tích lịch sử Vàm Nhựt Tảo
Lễ giỗ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực ( ngày 12 tháng 9 âm lịch) lại đến, người An Nhựt Tân không ai nhắc ai, tất cả đều nhớ và tự nguyện tham gia nhiều việc chuẩn bị cho lễ giỗ. Sư cô Diệu Huê ở chùa Bửu Vân chia sẻ "những ngày đến giỗ cụ Nguyễn Trung Trực, các Phật tử và người dân đến đây phụ nấu cơm để mang về Khu di tích đãi khách đến viếng ngày giỗ của cụ. Mỗi năm, mọi người góp công cùng nhau nấu gần 1.000 mâm cơm, còn kinh phí do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp".
Trong ngày giỗ, người dân dọc hai bên đường vào Khu di tích lập bàn hương án Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực. Lễ vật không có gì cao sang chỉ là đĩa trái cây, đĩa bánh nhưng quý hơn cả là tấm lòng người dân đối với vị Anh hùng dân tộc. Thắp nén hương lòng, mỗi người cầu an, cầu mua may bán đắt và tỏ lòng tôn kính với anh hùng Nguyễn Trung Trực.
Cùng với người dân, các Hội đoàn thể ở xã An Nhựt Tân cũng tham gia góp công, góp sức hướng về lễ giỗ. Chủ tịch Hội Phụ nữ xã – Nguyễn Thị Kim Thoa bộc bạch "vào ngày giỗ cụ, chị em hội viên phụ nữ dù bận việc gia đình nhưng vẫn sắp xếp đến Khu di tích thắp hương lên bàn thờ cụ và lo việc hậu cần. Có chị còn làm mấy mâm xôi đen đến đền thờ cùng viếng cụ".
Cũng như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên xã cũng huy động lực lượng tham gia phụ giúp một số công việc trong lễ giỗ. Bí thư Đoàn xã An Nhựt Tân – Trần Hoàng Sâm Rin cho biết "Chi đoàn dân quân phụ sắp xếp bàn ghế đãi khách. Chi đoàn Công an xã tham gia giữ gìn an ninh trật tự và giữ xe khách đến viếng lễ giỗ. Các bạn đoàn viên thanh niên ở các ấp chở cơm từ chùa Bửu Vân về Khu di tích".
Mỗi người một việc, dù ít hay nhiều, dù nhỏ hay lớn nhưng tất cả đều chung một tâm niệm hướng về lễ giỗ, tưởng nhớ vị Anh hùng dân tộc đã hy sinh vì nghĩa lớn để thế hệ hôm nay hưởng quả ngọt thanh bình. Vì vậy, lễ giỗ là nét đẹp văn hóa, nét đẹp của đạo lý "uống nước nhớ nguồn".
Tin, ảnh: Thùy Hương